کارایی نشان دهندهی سطح اوج عملکرد است که برای دستیابی به بالاترین میزان خروجی، از کمترین میزان ورودی استفاده می کند. کارایی یا بازدهی مستلزم کاهش تعداد منابع غیرضروریِ مورداستفاده برای تولید خروجی معین، ازجمله وقت و انرژی شخصی است. مفهوم کارایی قابل اندازهگیری است و می تواند با استفاده از نسبت خروجی مفید به کل ورودی تعیین شود. کارایی هدررفتن منابع را (مواد فیزیکی، انرژی و زمان) در حین انجام فرایند موردنظر به حداقل می رسانَد. تعریف کارایی عبارت است از کاهش اساسی در میزان منابع هدررفت های که برای تولید تعداد معینی کالا یا خدمات یا خروجی استفاده می شوند. کارایی یا بهره وری اقتصادی، از بهینه سازیِ استفاده از منابع برای خدمت رسانی بهتر به اقتصاد حاصل می شود. کاراییِ بازار، توان قیمت ها را در تمام اطلاعات موجود منعکس می کنند. کارایی عملیاتی، معیاری برای چگونگی تبدیل خروجی شرکت ها به سود است (شهابی وسهیلی ناصرو،1402) .

 تعریف کارایی اقتصادی: به بهینه سازی منابع برای خدمت بهتر به هر شخص در آن وضعیت اقتصادی گفته میشود. هیچ آستانه ی تعیین شده ای کارایی اقتصادی را تعیین نمی کند؛ اما شاخص های کارایی اقتصادی کالاهایی را در بر می گیرند که با کمترین هزینه ی ممکن به بازار آورده می شوند و همچنین، شامل نیروی کاری می شوند که بیشترین تولید ممکن را تأمین می کند. تعریف کارایی بازار: چگونگی ادغام قیمت ها در اطلاعات موجود را توصیف می کند؛ بنابراین، گفته می شود که وقتی همه ی اطلاعات از قبل در قیمت ها گنجانده شده اند، بازارها کارآمد هستند و بنابراین، هیچ راهی برای ضربه زدن، به بازار وجود ندارد، زیرا هیچ اوراق بهادار کم ارزش یا ارزش افزوده ای وجود ندارد (دانیل  و همکاران، 2022)

 تعریف کارایی عملیاتی: میزان سود را به عنوان تابعی از هزینه های عملیاتی اندازه گیری می کند. هرچه راندمان عملیاتی بیشتر باشد، شرکت یا سرمایه گذاری سودآورتر است؛ به این علت که واحد تجاری می تواند درآمد یا بازدهی بیشتری را با هزینه مشابه یا کمتر از گزینه ی دیگر، به دست آورد. در بازارهای مالی، کارآیی عملیاتی زمانی اتفاق می افتد که هزینه ها و کارمزد معاملات کاهش یابد (دانیل و همکاران، 2022).

محدودیت عوامل تولید موجب گردیده است که توجه انسان به کارایی هرچه بیشتر در تمام فعالیت ها و اقداماتی که به عمل می آورد به یک پدیده دائمی و مقبول نظر همگان مبدل شود. از این رو ، در اقتصاد ملی  هر جامعه ای کارایی و ارتقاء آن  از  جمله موضوعات برخوردار از اولویت قلمداد می گردد(سبحانی وکارجو،1391).

سنجش و ارزیابی کارایی از گذشته های بسیار دور مورد توجه انـسان بـوده اسـت . هدف از ارزیابی عملکرد (کارایی ) اصلاح ، بهبود و ارتقای عملکرد است. امروزه با توجه به رشد و اهمیت فزاینده ی سازمان ها در اجتماع ، ارزیابی عملکرد سازمان ها و مدیران بسیار مورد توجه قرار گرفته و شاخص های گوناگونی به عنوان معیـار سـنجش عملکـرد مـدیران در سازمان ها مطرح است. بهره وری ، کارایی ، اثر بخـشی نمونـه هـایی از ایـن معیارهـای ارزیابی هستند. ارزیابی عملکرد به ارزیابی افراد محدود نمی شود بلکـه هـر سیـستم یـا سازمان را بر مبنای اهدافی که دارد می توان مورد ارزیابی قرار داد و میزان موفقیـت آن را برای دستیابی به اهداف سنجید(صفایی قادیکلایی وهمکاران،1386).

يكي از اصلي ترين تصميم گيريهاي مديريتي در مورد سنجش و ارزيابي عملكرد و كارايي واحدهاي تحت نظر مديران است(رودريگوئز  و همكاران، 2009) سنجش و ارزیابی عملکرد و کارایی از گذشته های بسیار دور مورد توجه انـسان بـوده اسـت . هدف از ارزیابی عملکرد اصلاح ، بهبود و ارتقای عملکرد است. امروزه با توجه به رشد و اهمیت فزاینده ی سازمانها در اجتماع ، ارزیابی عملکرد سازمانها و مدیران بسیار مورد توجه قرار گرفته است اين اهميت باعث دقت نظر مديران و محققان در توسعه و به كارگيري ابزارهاي دقيق و مبتني بر شيوه هاي علمي در اين زمينه شده است (دراك و سيمپر ، 2004). يكي از مهمترين شاخصهاي مورد بررسي در اين خصوص كارايي است كه به طور ساده (والتر ،2009)، نسبت خروجي هر مجموعه به وروديهاي آن است.  چنانچه مجموعه اي داراي يك خروجي و يك ورودي باشد، اندازه گيري كارايي آن بسيار ساده خواهد بود؛ اما با افزايش تعداد خروجي و وروديهاي واحد سازماني، اندازه گيري كارايي با اين شيوه بسيار دشوار مي شود.  اين مشكل زماني افزايش خواهد يافت كه سازمان چندين واحد داشته باشد(آسميلد ،2007).

با توجه به نقش و جایگاه نهادهای مالی در جذب و تأمین منابع مالی مورد نیاز بنگاه هـای اقتـصادی و تـأثیر آنهـا در رشـد و توسـعه ی اقتصادی روز افزون کشورها چنان که پیش از این اشاره شد، می توان گفت اندازه گیری کارایی شرکت ها و استفاده از یک روش نـسبتاً جـامع ، کارامـد و مـؤثر می تواند بیان کننده ی هدایت موفق یا ناموفق این شرکتها در جهت تخصیص کـارای منابع باشد . مفهوم کارایى، انواع مختلفى دارد، کارایى فنى نشان دهنده میزان توانایى هر بنگاه برا حداکثرساز میزان تولید باتوجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است. کارایى تخصیصى بر تولید بهترین ترکیب محصولات با استفاده از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند، حاصل ضرب کارایى فنى و تخصیصى، کارایى اقتصاد را به دست می دهد. کارایى ساختار هر صنعت نیز از متوسط وزنى کارایى شرکت ها آن صنعت به دست می آید. سرانجام کارایى مقیاس، یک واحد از نسبت کارایى مشاهده شده به کارایى در مقیاس بهینه به دست می آید(قاسمی وهمکاران،1397).

2-2- مبانی نظری کارایی شرکت

کارایی بیان  کننده ی این مفهوم است که یک سازمان چگونه  از منابع خود در بـرای  تولید نــسبت بــه بهتــرین عملکــرد در مقطعــی از زمان اســتفاده کرده اســت(پیرسی ،1997). كارايى، مفهوم مديريتى است كه سابقه طولانى در علم مديريت دارد(كولمبير ،2008) .

كارايى نشان مى دهد كه سازمان چگونه از منابع خود در راستاى توليد نسبت به بهترين عملكرد در مقطعى از زمان استفاده كرده است(كانچارك ، 2009). با توسعه مكاتب و شيوه هاى مديريت در طول زمان، تعابير جديدى بر واژه كارايى افزوده شده است. فردريك تيلور، كارايى را نسبت كاركرد واقعى به استاندارد مى داند. براى داشتن كارايى صد در صد بايد به وضعيت مطلوب توجه كرد و با فرض اينكه ستانده مطلوب همواره بيشتر يا مساوى ستانده واقعى است، نسبت جديد كارايى نيز مقدارى بين صفر و يك خواهد بود(چارنز  و همكاران، 1978).

در سال 1997 برای اولین بار مورتی  وهمکاران از تحلیل پوششی داده ها برای اندازه گیری کارایی صندوق های سرمایه گذاری استفاده کرده اند. در این مطالعه اندازه گیری عملکرد پرتفوی  مهم ترین قسمت تحقیق بود. از آن جا که آلفای جنسن وشاخص شارپ دو معیار معمول برای اندازه گیری عملکرد پرتفوی تنها به دو متغیر ریسک وبازده توجه دارند؛ لذا این مطالعه دارای نواقصی در اندازه گیری کارایی مدیریت سرمایه گذاری ها است.این محققان با استفاده از معیار اندازه گیری جدیدDEA ))علاوه بر نشان دادن محدودیت های شاخص های اولیه ، نتایج به دست آمده از شاخص های سنتی را با نتایج جدید مقایسه کردند ونتیجه گرفتند که متدهای ستنی مانند شاخص جنسن نمی تواند واحدهای کارا و ناکارا را شناسایی وعلل ناکارایی منابع را نشان دهد.

اغلب شرکت ها براي جلب توجه سرمايه گذاران اقدام  به تولید کالا و خدمات با کیفیت بالا و بهاي تمام شده پايین میکنند. در اين بین تعدادي از شرکت ها نیز سعی میکنند با ارائه اطلاعات غیرواقعی و گمراه کننده تصوير مطلوبی از وضعیت شرکت نشان داده و خود را در سطح رقابت براي جذب سرمايه گذاران حفظ کنند. از اين رو ارزيابی عملكرد شرکت ها با شاخص هاي مناسب و گوناگون و همچنین رتبه بندي آنها با در نظر گرفتن اين شاخص ها مهم و براي سرمايه گذاران مطلوب است . ارزيابی عملكرد با توجه به توسعه بازارهاي سرمايه از مهم ترين موضوعات مورد توجه سهامداران، اعتباردهندگان، دولت ها و مديران است . سرمايه گذاران همواره تمايل دارند تا از میزان موفقیت مديران در به کارگیري از سرمايه شان آگاهی يابند(يحیی زاده فر و همكاران، 1389 )نسب هاي مالی مفیدترين شاخص براي عملكرد و وضعیت مالی شرکت هستند(ارطوغلو و کاراکاسوغلو ، 2006).

تعريف های متعددی از کارايی بیان شده است، در فرهنگ لغت کلمة کارايی معادل واژة Efficiency بیان شده است و ساده ترين تعريف کارايی عبارت است از مقدار منابعی که برای تولید يک واحد محصول مصرف شده است و میتوان آن را بر حسب نسبت مصرف بوه محصول محاسبه کرد. منظور از کارايی نسبت بازده به منابع مصروفه، بازده ،ستاده، محصول سیستم سازمان است که به صورت کالايا خدمات عرضه میشود. منابع مصروفه عبارت است از نیروی انسانی، سرمايه و منابع مادی ديگر که برای تولید بازده ،به صورت کالا يا خدمات، به کار گرفته میشود(آقایی وهمکاران،1393).

کارايی را در علم مديريت بخشی از بهره وری يا Productisitg معرفی کرده اند که به معنای توانايی به دست آوردن محصول و ستاندة بیشتر از حداقل داده است . در کل ، کارايی به معنای درست انجام دادن کار از طريق صرفه جويی در منابع و تجهیزات برای به دست آوردن حداکثر داده ها است ،اگرچه همة اين تعريف ها جنبه های گوناگونی را در نظر گرفته اند، در يک چیز اشتراک  دارند و آن استفاده کمتر از انرژی و زمان، و انتظار دريافت سود و بازدهی بیشتر است. بعضی از اين تعريف ها تا اندازه ای کلی اند که عملاً معیار قابل سنجشی به دست نمیدهند و برخی نیز فقط به يک يا دو جنبه از مسئله کارايی توجه داشته اند. مسلم است مديران هنگامی میتوانند به راحتی کارآيی سازمان و کارکنانشان را ارزيابی کنند که به سلامت اهداف سازمانی اطمینان داده بادشند.