خلاقيت يكي از عالي ترين و پيچيده ترين فعاليت هاي ذهن آدمي است كه تعليم و تربيت بايد به آن توجه كند . خلاقيت نه فقط به هوش و تفكر بلكه به سازمان شخصيت فرد نيز مربوط مي شود. يكي ازسؤالاتي كه در چهار دهه گذشته ذهن بسياري از پژوهشگران و انديشمندان تعليم و تربيت را به خود مشغول كرده اين است كه آيا مي توان خلاقيت را پرورش داد؟
نتايج تحقيقات (بودو تورنس و...) نشان داده است خلاقيت كه در تمام فعاليت هاي فردي و گروهي انسان مشاهده مي گردد. با شدت و ضعف بالقوه و پرورش پذير در همه انسان ها وجود دارد و براي پرورش خلاقيت (سندرز و سندرز) بايد به كودكان و نوجوانان امكان تفكر داد و آنان را از انجام دادن فعاليت هاي قالبي و از پيش تعيين شده تا حد امكان بر حذر داشت . بر اين اساس ، در اين مقاله به بررسي خلاقيت در ابعاد مختلف از جمله مفهوم خلاقيت و روند تفكر خلاق ، ويژگيهاي افراد خلاق ، عوامل موثر در خلاقيت ، نقش معلم در پرورش خلاقيت راه هاي ايجاد و پرورش خلاقيت در دانش آموزان، مي پردازيم .
در بعد اول. ضمن بررسي نظرات مربيان و متخصصان تربيتي در رابطه با مفهوم خلاقيت و روند تفكر خلاق در جستجوي پاسخ به اين سؤال هستيم كه آيا خلاقيت فرآيندي دروني است يا بيروني؟ آيا مستلزم انضباط است يا خود انگيزي؟ در بعد دوم. در جستجوي خصوصيات بارز افراد خلاق هستيم و ضمن اشاره به نتايج تحقيقات مختلف به بررسي ويژگيهاي شخصيتي و رواني افراد خلاق و تفاوت آن ها با افراد غير خلاق مي پردازيم . در بعد سوم. عوامل موثر در خلاقيت و تاثير بر محتواي كتاب هاي درسي را ذكر كرده و عواملي كه مانع تفكر خلاق مي شوند را نيز مورد بررسي قرار مي دهيم. در بعد چهارم . با توجه به نقش معلم و خانواده در پرورش خلاقيت به اين سوال پاسخ مي دهيم كه آيا پرورش دهندگان خلاقيت بايد خلاق باشند؟
معلمان بايد از چه اصولي جهت افزايش مهارت خلاقيت استفاده كنند؟ نقش خانواده و شرايط محيطي در شكوفايي استعدادهاي بالقوه دانش آموزان چيست؟
سرانجام ضمن اشاره به روش هاي متعددي كه علماي تعليم و تربيت براي ايجاد و پرورش خلاقيت و نحوه شكوفايي استعدادهاي خلاق پيشنهاد مي كنند به نتايج نظرسنجي از گروهي از معلمان پرداخته و روش ها ارتقاي خلاقيت و ارائه ي راهكارهاي علمي از ديدگاه معلمان را مورد بررسي قرار مي دهيم .
واژگان كليدي : خلاقيت ، توليد علم ، معلم ، تفكر خلاق ، دانش آموز .
متون درسي و راهبردهاي خلاقيت در راستاي توليد علم
مقدمه :
خلاقيت يكي از عالي ترين و پيچيده ترين فعاليتهاي ذهن آدمي است كه تعليم و تربيت بايد بدان توجه كند .
خلاقيت نه فقط به هوش و تفكر بلكه به سازمان شخصيت فرد نيز مربوط مي شود. تربيت آزادانه كودك در وضعيتي كه والدين داراي علايق قوي گوناگوني باشند باعث بروز صفت خلاقيت در كودكان مي‌شود. از اين رو مساله تربيت كودكان و پرورش استعدادهاي فطري آنان از مسايل بسيار مهمي است كه بايد مورد توجه مربيان و والدين قرار گيرد و معلمان بايستي امكانات تجلي انديشه خلاق را در مدارس فراهم آوردند و دانش آموزان به تدريج مفاهيم اساسي علوم مختلف را بياموزند تا با مسايل زندگي، خلاقانه برخورد كنند و جهان اطراف خويش را در جهت مطلوب تغيير دهنده (1) تصاوير ذهني كه ما به كودكان خود مي دهيم، آينده آنها را شكل مي بخشند. اين تصاوير ذهني بصورت پيشگويي هايي هستند كه به تحقق در مي آيندو تصوير ذهني شما ميزان شاد بودن، مفيد بودن و خلاق بودن كودكتان را شكل مي بخشند، مطمئناً تصوير ذهني شما براي هر يك از كودكانتان بيش از آنچه انجام مي دهيد و يا به آنها مي گوييد در رشد انگيزه خلاقيت و موفقيت آنها در آينده موثر خواهد بود.(2) يكي از سوالاتي كه در چهار دهه گذشته ذهن بسياري از پژوهشگران و انديشمندان تعليم و تربيت را به خود مشغول كرده است اين است كه آيا مي توان خلاقيت را پرورش داد؟
نتايج تحقيق (بودو، تورنس و ...) نشان داده است خلاقيت كه در تمام فعاليتهاي فردي و گروهي انسان مشاهده مي گردد، با شدت و ضعف بالقوه و پرورش پذير در همه انسانها وجود دارد و براي پرورش خلاقيت (سندرز و سندرز) بايد به كودكان و نوجوانان امكان تفكر داد و آنان را از انجام دادن فعاليتهاي قالبي و از پيش تعيين شده تا حد امكان بر حذر داشت . با توجه به اينكه خلاقيت مي تواند شكننده محدوديتها، بر اندازنده ناتوانيها، شكافنده ناشناخته ها و يابنده نا دانستنيها باشد اين سوال مطرح مي‌شود كه چه نوع تصاويري مي تواند الهام بخش كودكان در انجام كارهاي خلاق بوده و چگونه مي توان نسلي متفكر و خلاق پرورش داد؟
پيشينه تحقيق :
بررسي پيشينه تحقيقات (مك كنين (3)، 1968، مانسفيد (4) و باس، 1981،
كاتل (5) و بوچر 1968، نشان مي دهد كه پيروان اصالت ذات، خلاقيت را يك توانايي و وصفت بالقوه تلقي مي كردند، ولي حتي متفكران پيشرو (ترمن ( 6)، 1925، كالكس (7 ) ، 1926 ، گالتن (8)، 1869) نيز بر اين باور بودند كه هر چند خلاقيت نيز مانند هوش، بعد ارثي دارد، باز هم عوامل محيطي مي توانند بر اين توانايي اثر بگذارند .
سندرز و سندرز (9)، در كتاب آموزش خلاقيت از طريق استعاره از طريق تاكيد مي كند كه براي پرورش خلاقيت بايد كودكان و نوجوانان امكان تفكر داد و آنان را از انجام دادن فعاليتهاي قالبي و از پيش تعيين شده تا حد امكان بر حذر داشت. در رابطه با پرورش خلاقيت، پژوهشهاي (آلبيرخ (10)، 1978، محمدي (11)، 1370) نشان داده اند كه افراد خلاق به مراتب بيشتر از افراد غير خلاق توانايي پرورش خلاقيت را در ديگران دارند .
بر اين اساس در اين مقاله به بررسي مفهوم خلاقيت و روند تفكر خلاق، ويژگيهاي افراد خلاق، عوامل موثر در خلاقيت، نقش معلم در پرورش خلاقيت، راههاي ايجاد و پرورش خلاقيت در دانش آموزان مي پردازيم .
مفهوم خلاقيت و روند تفكر خلاق :
نگاهي به منابع معتبر مربوط به خلاقيت، نوآوري و تفكر خلاق نشان مي دهد كه ريشه اين اصطلاح در نوع و روش فكري انسان نهفته است. در حقيقت فرد خلاق كسي است كه از ذهني جستجوگر و آفريننده برخوردار باشد . درباره مفهوم خلاقيت تعاريف متعدد و گاه متضادي ارائه شده است ولي در مورد تعريف زير يك اتفاق نظر كلي مشاهده شده است :
«خلاقيت توانايي فرد براي توليد ايده ها، نظريه ها، بينش ها يا اشياء جديد و بديع و بازسازي مجدد در علوم و ساير زمينه ها است كه توسط متخصصان، اصيل واز نظر علمي، زيبا شناسي، تكنولوژي، اجتماعي با ارزش تلقي گردد.»(ورنون 1989،ص 94 )
در قرآن نيز از آفرينندگي گاهي بر معني تسخير تعبير شده است و« تسخر لكم ما في السموات في الارض جميعاً» (سوره جائيه- آيه 13) يعني خداوند بر پديده‌هاي طبيعي آنچنان نيرويي بخشيد كه انسان مي‌تواند با قدرت تسلط و حاكميتي كه دارد در آن تصرف نموده و هر گونه دگرگوني و سازندگي در آن بوجود آورد . «فردريك فروبل»، يكي از مشهورترين مربيان و پرورشكاران خلاق متوجه مساله خلاقيت بوده و مي‌پرسيد كه آيا خلاقيت فرآيندي دروني است يا بيروني؟ آيا مستلزم انضباط است يا خودانگيزي؟ او بر اين عقيده بود كه خلاقيت يكي از مهمترين نيازهاي انسان است . امروزه، چهارچوب روانشناسي به ما اجازه مي‌دهد كه بر اين عقيده باشيم فرايند خلاقيت ذاتي نيست بلكه مي‌تواند آموزش داده شود. ما از طريق آموزش مي‌توانيم به كودكان ياد دهيم كه به راههاي غير معمولي فكر كنند و از طريق تفكر واگرا به بررسي مشكلات پرداخته و به راه حلهاي مناسب دست يابند. مساله اين است كه اجازه تفكر در اين حيطه را به مربيان بدهيم كه جريان خلاقيت، جرياني از قبل ساخته شده نيست، بلكه روندي زاينده و قابل تغيير مي‌باشد. (12 ) «هالپرن» خلاقيت را توانايي شكل دادن به تركيب تاز
پشتیبانی 24 ساعته :
09909994252
برچسب ها:
مقاله نقش خانواده در خلاقیت و نو آوری